Aan de slag met klimaatadaptatie

Binnen het ruimtelijke domein is de invloed van klimaatverandering groot. Daarom wordt klimaatadaptatie steeds belangrijker. Als gevolg van klimaatverandering is er in toenemende mate sprake van extreme weersomstandigheden. Er zijn al langere en zwaardere periodes van buien en stormen gemeten, met zekerheid is voorspeld dat dit veelvuldiger voor gaat komen. Aan de andere kant is intense droogte en hitte ook niet meer zo zeldzaam als dat dat vroeger was. Hierdoor raken de seizoenen langzamerhand verstoord, de scheidslijn tussen de seizoenen wordt namelijk steeds vager door de zachte natte winters en de hete droge zomers. Dit heeft vele nadelige consequenties voor lokale flora en fauna.

Klimaatverandering

Op globale schaal stijgt de zeespiegel, iets wat verstrekkende gevolgen kan hebben voor een laaggelegen land als Nederland. Nederland is vatbaar voor extreem weer en is hierbij ook afhankelijk van goed functionerende dijken en waterkeringen om de veiligheid van personen en objecten te waarborgen.

Om klimaatverandering af te remmen, tegen te gaan en om te keren is klimaatadaptatie nodig. Dat wil zeggen dat er in de samenleving en de ruimte veranderingen plaats moeten vinden die een gunstig effect hebben op het klimaat. Dit is een maatschappelijke opgave waarbij de samenleving als geheel een belangrijke rol speelt. Participatie van de samenleving is essentieel bij zulke complexe opgaven. Alhoewel er ook een belangrijke taak ligt bij overheden op verschillende schaalniveaus.

Om in kaart te brengen wat de directe en toekomstige uitdagingen van klimaatverandering zijn en kunnen worden, zijn op lokaal niveau door gemeentes klimaatstresstesten uitgevoerd. Op deze manier inventariseerden ze eventuele risico’s en kansen van extreem weer.

Klimaatstresstesten voor klimaatadaptatie

Bij klimaatstresstesten maak je op basis van geografische kaarten inzichtelijk waar knelpunten kunnen ontstaan door extreem weer. Op deze manier wordt zichtbaar waar zich kwetsbare gebieden bevinden in relatie tot accumulatie van grote hoeveelheden regenwater of droogte door lage grondwaterstanden. Binnen de klimaatstresstesten zijn grofweg 4 grote onderwerpen te onderscheiden die van belang zijn voor klimaatadaptatie, dit zijn:

1. Wateroverlast
2. Overstromingen
3. Droogte
4. Hitte

Wateroverlast

Door veelal verharde oppervlakken in steden kan het regenwater slecht in de grond infiltreren, waardoor het waterafvoersysteem de pieken niet meer aan kan. Het rioleringsstelsel is niet berekend op extreme buien en daarom niet uitgerust op de steeds groter wordende pieken van regenval. Met als gevolg dat het water niet van de straat kan wegvloeien, waardoor kelders of gehele huizen onder water kunnen komen te staan. Daarnaast is er geen toereikend aantal van andere geschikte plekken waar regenwater gebufferd kan worden. Naast wateroverlast kan er ook overlast in de vorm van schade door onweer, stormen en hagel ontstaan. Een groot probleem wat dus steeds vaker zal voorkomen.

Overstromingen

De zeespiegelstijging, als gevolg van klimaatverandering, heeft invloed op de bescherming van ons land en de polders. In combinatie met heftigere piekafvoeren in de grote rivieren kan dit leiden tot overstromingen omdat de waterstanden stijgen. Nederland staat bekend om zijn inventieve waterkeringen en dijken, alleen dient deze infrastructuur verhoogt of versterkt te worden in het geval van zeespiegelstijging. Dit roept vele vragen op: tot in welke mate kan Nederland de dijken blijven verhogen, zit hier een grens aan en zijn er andere mogelijkheden?

Droogte

Zoals gezegd, valt droogte ook onder de toenemende weersextremen. In afgelopen jaren is te merken dat Nederland kampt met enorme droogte ten opzichte van eerdere jaren. Recent, met name vanaf 2018, is er sprake van een behoorlijk droog voorjaar, waardoor er bijvoorbeeld grondwater tekorten ontstaan. Doordat dit vroeg in het jaar begint en de zomer nog moet volgen is er niet genoeg capaciteit om deze tekorten te compenseren. Deze droogte is sterk merkbaar voor de natuur en de agrarische sector en kan vele negatieve uitwerkingen als gevolg hebben.

Hitte

Deze warme en droge periodes, met name in de zomer kunnen leiden tot een hittegolf. Een periode van minimaal 5 dagen van tenminste 25 graden Celsius, waarvan de thermometer minimaal 3 dagen minstens 30 graden Celsius aangeeft. Deze hete zomers kunnen verschillende problemen met zich meegeven, in dat geval is er sprake van hittestress. De uitkomsten van hittestress zijn voornamelijk in stedelijk gebied waarneembaar. Dit ligt ten grondslag aan het zogenoemde ‘Urban Heat Island’ effect. Dit houdt in dat tijdens warme periodes stedelijk gebied meer opwarmt dan ruraal gebied. Er kunnen temperatuurverschillen optreden van enkele graden Celsius, in extreme gevallen zelfs tot 12 graden Celsius. Dit lijkt misschien weinig maar een paar graden verschil heeft een groot effect op de mens.

Doordat stedelijk gebied gekenmerkt wordt door vele gebouwen op een hele hoge dichtheid, blijft de warmte hangen en kan deze niet ontsnappen. Dit wordt verstrekt door vele hoge wolkenkrabbers en de donkere kleur van bouwmaterialen waar beton, asfalt en stenen uit bestaan. Donkere materialen nemen namelijk meer zonlicht op en stralen dit uit als warmte, lichte materialen reflecteren het zonlicht beter waardoor er sprake is van minder warmteopname en -uitstraling. Dit laatste principe geldt ook deels voor het rurale gebied waar groen door middel van reflectie en verdamping zorgt dat de temperatuur in de omgeving relatief laag blijft. Wat het ‘Urban Heat Island’ effect verder aanjaagt, is de wind die in mindere mate het stedelijke gebied kan afkoelen, mede door de hoge dichtheid en de hogere bebouwing.

Invloed van mensen op klimaatadaptatie

Een andere belangrijke factor die hierop invloed heeft zijn de mensen zelf. In dichtbevolkte gebieden komt meer warmte vrij door onder andere industrie en mobiliteit. Een versterker in warme periodes is de airconditioning. Deze verkoelt binnenruimtes, maar heeft een tegengestelde werking op de buitenlicht, hierdoor neemt de opwarming buiten alleen maar meer toe. Daarnaast hebben airconditioning units een hoog energieverbruik, waardoord deze over het algemeen slecht zijn voor het milieu.

Klimaatadaptatie in de samenleving

Lokale overheden hebben de taak om binnen de ruimtelijke ordening, klimaatadaptatie mee te nemen in het beleid en in nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen. Meekoppelkansen zijn hierbij van belang om extra klimaatwinst te behalen. De participatie van de samenleving mag hierbij zeker niet ontbreken.