De Omgevingswet, wat houdt dit in?

De Omgevingswet is een hot topic. Veelgehoorde uitspraken omtrent dit onderwerp zijn bijvoorbeeld; ‘De Omgevingswet biedt meer ruimte’ en ‘Eén wet, één loket, één procedure’. Uitspraken die zich nog moeten bewijzen. De Omgevingswet zal staan voor een goede balans tussen het benutten en beschermen van de fysieke leefomgeving. Hoe dit precies in zijn werk gaat, staat hieronder vereenvoudigd toegelicht.

De nieuwe Omgevingswet

De Omgevingswet is een aangenomen, maar nog niet ingegane Nederlandse wet die een verregaande vereenvoudiging van het stelsel van wetgeving voor de ontwikkeling en het beheer van de fysieke leefomgeving (omgevingsrecht) beoogt. Dit wordt gedaan door tientallen wetten en honderden regels te bundelen in één nieuwe wet. De wet betekent een aanzienlijke inhoudelijke reductie van regels op het terrein van water, lucht, bodem, natuur, infrastructuur, gebouwen en cultureel erfgoed. Op deze manier biedt de veelomvattende Omgevingswet overheden de mogelijkheid om met overzichtelijkere regels de leefomgeving meer in samenhang in te richten.

Doel van de Omgevingswet

Het doel van de Omgevingswet is het bereiken van een balans tussen een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit. Met de ambitie om dit vervolgens in stand te houden. Daarnaast is het streven om de fysieke leefomgeving doelmatig te beheren, te gebruiken en te ontwikkelen om er maatschappelijke behoeften mee te vervullen. Voor het bereiken van die balans op lokale schaal, krijgen de verschillende overheden meer afwegingsruimte. Er zijn minder regels en er is meer ruimte voor initiatieven. De doelen van de wet zijn gesteld met het oog op duurzame ontwikkeling, bewoonbaarheid van het land en het beschermen en verbeteren van het leefmilieu. Daarnaast zijn verhoogde participatie en inspraak van bijvoorbeeld burgers en/of bedrijven bij (ruimtelijke) projecten essentiële punten die meer naar voren komen in de nieuwe wet. Zo kunnen (positieve) initiatieven binnen het ruimtelijke domein beter, sneller, goedkoper en efficiënter doorgang vinden.

De voornaamste verbeteringen door de Omgevingswet

Het omgevingsrecht wordt inzichtelijker en overzichtelijker voor burgers, ondernemers en overheden. Met het vernieuwen van het omgevingsrecht wil de wetgever globaal 4 verbeteringen bereiken:

1. Inzichtelijk omgevingsrecht

Het omgevingsrecht is inzichtelijk, voorspelbaar en gemakkelijk in het gebruik. Door de bundeling van wetgeving zijn minder regels nodig. Hierdoor kan de wetgever de regels duidelijker en overzichtelijker opschrijven. Bij het ontwerp van het wettelijk stelsel is de beleidscyclus gebruikt om te beoordelen welke verschillende instrumenten nodig zijn in de diverse fasen van deze cyclus. Met de komst van de Omgevingswet zullen de bestaande 26 wetten binnen dit domein worden samengevoegd tot 1 wet. Daarnaast zal het aantal Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB’s) teruggebracht worden van 60 naar 4. Tot slot worden de 75 ministeriële regelingen samen 1 Omgevingsregeling.

2. Leefomgeving centraal

De fysieke leefomgeving staat op een samenhangende manier centraal in beleid, besluitvorming en regelgeving. De fysieke leefomgeving gaat bijvoorbeeld over bouwwerken, infrastructuur, milieu en erfgoed.

3. Ruimte voor lokaal maatwerk

De Omgevingswet biedt overheden meer afwegingsruimte om doelen voor de leefomgeving te bereiken. Dit houdt in dat bijvoorbeeld gemeentes voor bepaalde plekken strengere of soepelere regels kunnen aanhouden dan op een hoger schaalniveau is vastgesteld. Zo kunnen ze een bepaald gebied anders classificeren. Door middel van een strengere maximum geluidsnorm voor een plek kan bijvoorbeeld bereikt worden dat een gebied geschikt wordt als rustgebied en/of natuur. De wet beoogt een versterking van de positie van decentrale overheden, volgens het principe ‘Decentraal, tenzij’. Dit betekent dat gemeenten bevoegd zijn om regels op te stellen, tenzij er een overkoepelend belang is.

4. Snellere besluitvorming

Besluitvorming over projecten in de leefomgeving gaat onder de Omgevingswet sneller en beter. Dat vergt een integrale en samenhangende werkwijze van overheden, burgers en bedrijven. Open, flexibel, uitnodigend, innovatief en vertrouwen zijn daarbij de kernwoorden. Voor veel vergunningen gaat de reguliere procedure gelden met een beslistermijn van 8 weken in plaats van 26 weken, waardoor initiatiefnemers sneller weten waar ze aan toe zijn.

Opbouw en instrumenten van de Omgevingswet

Het stelsel van de Omgevingswet gaat dus onder andere uit van minder regels en meer vertrouwen in de mensen die ermee werken. De Omgevingswet biedt hiervoor een palet aan instrumenten die voor alle bestuurslagen vergelijkbaar zijn. Er zijn 6 kerninstrumenten waarmee de fysieke leefomgeving wordt beheerd en benut;

1. Omgevingsvisie

Strategische en integrale langetermijnvisie op de fysieke leefomgeving. Deze is verplicht voor het Rijk, de provincie en de gemeente. Dit zijn respectievelijk de nationale, provinciale en gemeentelijke Omgevingsvisie met de bijkomende afkortingen: NOVI, POVI en GOVI.

2. Programma Omgevingswet

Programma’s maken de doelen van de Omgevingsvisie concreet. Indien nodig met een programmatische aanpak.

3. Decentrale regelgeving

Elk bestuursorgaan heeft een gebiedsdekkende regeling met alle regels voor de fysieke leefomgeving. Dat zijn:

• Het Omgevingsplan (gemeenten)
• De Omgevingsverordening (provincies)
• De Waterschapsverordening (waterschappen)

4. Algemene rijksregels voor activiteiten

Algemene rijksregels voor activiteiten beschermen de leefomgeving. Initiatiefnemers weten hierdoor vooraf wat de mogelijkheden zijn en hoeven geen vergunning aan te vragen. Hieronder vallen het:

• Het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal)
• Het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl)

5. Omgevingsvergunning

Een Omgevingsvergunning is alleen nodig als de algemene rijksregels niet volstaan. Deze kan worden aangevraagd bij één loket.

6. Projectbesluit

Een projectbesluit is nodig voor ingrijpende en ingewikkelde projecten waarbij een publiek belang speelt.

Daarnaast zijn er een aantal ondersteunende wetsinstrumenten die nodig zijn om besluiten te nemen en uit te voeren. Onderdeel van de Omgevingswet, naast de besproken nieuwe manier van (samen)werken en de instrumenten van wet- en regelgeving, is een digitaal stelsel Omgevingswet (DSO). Dit heeft als doel onder meer het beschikbaar stellen van informatie over de fysieke leefomgeving. Het wordt de opvolger van het digitale Omgevingsloket.

De inwerkingtreding van de Omgevingswet is verschillende keren uitgesteld. In juli 2017 werd de geplande datum voor de inwerkingtreding van 1 juli 2019 uitgesteld naar 1 januari 2021. Mede vanwege de Corona crisis in 2020 wordt dit wederom uitgesteld naar 1 januari 2022. Wanneer de Omgevingswet in werking is getreden, zal blijken in hoeverre de nieuwe wet de hoge verwachtingen waar zal gaan maken.