Duurzame landbouw is de toekomst

Met de komst van de coronacrisis dit jaar, is de crisis random duurzame landbouw die hieraan voorafging een beetje naar de achtergrond verschoven. De stikstofcrisis heeft namelijk sinds 2019 heel wat stof doen opwaaien. Wie is de grote veroorzaker en wie moet er inleveren? De boeren zijn toch wel het middelpunt van deze discussie. Niet per se omdat de agrarische sector het meeste bijdraagt aan het probleem, maar meer omdat de (onevenredige) nieuwe aanpassingen om te voldoen aan de stikstof normen continu veranderen. Hierdoor zien de boeren geen lange termijn perspectief meer.

De boeren pikken dit niet en dat leidde tot vele protesten de afgelopen periode. Naast dat het vanzelfsprekend is dat deze crisis alleen te overwinnen is als iedereen de lasten eerlijk draagt, is er voor de boeren ook een duurzamere manier van landbouw nodig. Een manier die uiteindelijk de boer ook een gegarandeerd positief toekomstperspectief geeft. Hoe dit er ongeveer uit kan zien, is hieronder in detail uitgewerkt.

Het probleem

De focus van de agrarische sector in Nederland lag in de afgelopen 70 jaar op het produceren van zo veel mogelijk voedsel tegen zo laag mogelijke kosten. Dit heersende productiesysteem is onhoudbaar geworden. Zo verschraalt de bodem en raakt deze snel uitgeput, wat zowel ecologische als economische gevolgen heeft. Decennia van deze intensivering en schaalvergroting in de Nederlandse landbouw hebben daarnaast geleid tot een sterk verminderde biodiversiteit in het landelijk gebied, een verslechterde leefomgeving en het achteruitgaan van de economische positie van de landbouwsector. De intensivering van de landbouw maakte de weilanden eenvormig en arm aan natuur. De weidevogels, die ooit alom aanwezig waren in het boerenland, dreigen uit het landschap te verdwijnen. Kortom, er was zeker geen sprake van duurzame landbouw.

Ons huidige landbouwsysteem biedt de Nederlander een breed palet aan voedsel. Dit gaat van zoveel mogelijk eten voor zo weinig mogelijk geld tot biologische en Fairtrade producten. De uitstoot die daarmee gepaard gaat (met name in het eerste geval), heeft grote impact op het klimaat en de aarde. Zoals beschreven in het klimaatakkoord willen we de uitstoot juist verminderen. Door anders te produceren kunnen we die schade beperken. Met andere woorden, duurzame landbouw is de toekomst.

Een stap in de goede richting

Er is noodzaak voor het creëren van een duurzame landbouwomgeving in de landbouwsector en hier worden ook al belangrijke stappen in gezet. Het Rijk en de provincies werken aan de nadere invulling van de begrippen kringlooplandbouw en natuurinclusieve landbouw. Waterschappen werken samen met boeren aan maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Veel boeren zien zelf ook in dat een omslag nodig is en zij denken na over een natuur- en milieuvriendelijkere bedrijfsvoering. Het is hierbij essentieel dat er samen met de boeren een stip op de horizon gezet wordt, die niet continu afwijkt. Zo kunnen de boeren hun bedrijven hierop aanpassen. Op deze manier is het bestaansrecht van het boerenbedrijf in de toekomst beter gewaarborgd.

De partijen die zich mengen in deze discussie, geloven dat een duurzame landbouw kan zorgen voor een ommekeer. Oplossingen zien zij onder meer in natuurinclusieve landbouw. Dat is een duurzame, minder intensieve vorm van landbouw. Hierbij wordt in de bedrijfsvoering optimaal gebruik gemaakt van de natuurlijke omgeving die draagt bij aan een substantiële verbetering van de kwaliteit daarvan. Het resultaat: meer biodiversiteit, minder CO2-uitstoot, een aantrekkelijker landschap en een goede boterham voor de boer.

Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit bracht juni 2019 een breed opgezet realisatieplan naar buiten met allerlei initiatieven om onze landbouw zowel ecologisch als economisch duurzamer te maken. Niet langer zoveel mogelijk en zo goedkoop mogelijk produceren, maar produceren met zo min mogelijk verlies aan grondstoffen, het hergebruik hiervan en een zorgvuldig beheer van bodem, water en natuur. Dat is de kern van kringlooplandbouw.

Natuurinclusieve kringlooplandbouw: de herkomst van voedsel naar de voorgrond

Deze twee modellen binnen de agrarische sector vormen samen de natuurinclusieve kringlooplandbouw. Deze landbouwvorm is gebaseerd op het idee dat we terug moeten naar de mentaliteit en de werkwijze van vroeger. Heel simplistisch, de boer levert de bevolking lokaal voedsel op een eerlijke manier. Nu weten we in de meeste gevallen niet eens meer waar ons voedsel vandaan komt. Het begint dus bij het voedsel zelf. Op een aantal manieren kan dit milieuvriendelijker en evenwichtiger voor de boer ingericht worden. Het gaat hierbij dus om een duurzame voedselvoorziening, dit kan door middel van de volgende punten;

1. Voedselverspilling tot een minimum beperken.
2. Zo min mogelijk transport van voedsel.
3. Reststromen en afvalstromen van voedsel worden hergebruiken.
4. Producenten een eerlijke prijs voor hun product bieden.
5. Zorgen voor beter (dieren) welzijn, gezondheid (voedselveiligheid) en sociale condities wereldwijd.
6. Water, energie en grondstoffen zodanig gebruiken dat er geen tekorten optreden (zelf water zuiveren, energie opwekken en op streekniveau streven naar een kringloop van voedingstoffen).
7. Rekening houden met en inspraak geven aan omwonenden en andere betrokkenen.
8. Voedsel met respect voor landschap en natuur produceren, door;
   – De negatieve gevolgen voor het milieu te beperken voor bodem, lucht en water (residuen, nutriënten en pesticiden).
   – Via een doorgedreven bedrijfsvisie op natuurbehoud binnen en buiten het bedrijf te zorgen voor het landschap, biodiversiteit, dieren en planten.

Maatregelen duurzame landbouw

Er zijn diverse maatregelen denkbaar om bovenstaande criteria en doelen te halen. Denk bijvoorbeeld aan natuurgericht maaien, plaatsen van nestkasten, aanleggen van natuurvriendelijke oevers, gebruik van kleinschalige windmolens voor duurzame energie opwek, hergebruiken van ‘afvalproducten’ van gewassen in veevoer en hergebruiken van water. Door het toepassen van zulke maatregelen zullen boeren uiteindelijk beter in het landschap functioneren en zal de impact van deze sector verder dalen. Bijvoorbeeld door de afnemende stikstofconcentraties in de omgeving. Maar het allerbelangrijkste, de boeren zullen naar verhouding en eerlijk betaald worden voor hun geleverde producten. Van belang hierbij is dat we de boer weer leren waarderen, net als vroeger!