Nationale Adaptatiestrategie als hulpmiddel voor klimaatadaptatie

Iedereen in Europa heeft te maken met klimaatverandering. De gevolgen van klimaatverandering komen sneller dan gedacht, en zijn daarnaast ook heviger dan verwacht. Daarom heeft de Europese Commissie enkele jaren geleden alle lidstaten de opdracht gegeven om in 2017 een klimaatadaptatiestrategie op te stellen. Gelukkig maar, want het is noodzakelijk dat we stappen zetten om Europa klimaatbestendig te maken. Zo kunnen we voorkomen dat gevolgen als wateroverlast, hitte en droogte ons belemmeren en blijvende overlast veroorzaken. Nederland heeft eind 2016 haar Nationale Adaptatiestrategie (NAS) opgesteld, welke eind 2017 in de Tweede Kamer is vastgesteld.

Wat is de Nationale Adaptatiestrategie?

Voor 2016 had Nederland al een ander document waarin stond vastgesteld hoe Nederland om zou gaan met klimaatverandering en klimaatadaptatie: het Deltaprogramma. In 2012 stelde de Algemene Rekenkamer echter vast dat het Deltaprogramma niet alle klimaatrisico’s dekte, waardoor Nederland onvoldoende was voorbereid op de gevolgen van klimaatverandering. Zoals hierboven te lezen is, gaf de Europese Commissie haar lidstaten de opdracht om een klimaatadaptatiestrategie op te stellen in 2017. De Nationale Adaptatiestrategie werd opgesteld, en diende als aanvulling op het Deltaprogramma. Op die manier zijn alle klimaatrisico’s gedekt, en is Nederland goed voorbereid op de gevolgen van klimaatverandering.

Het idee achter de Nationale Adaptatiestrategie is dat het nieuwe initiatieven voor klimaatadaptatie op gang brengt, en de bestaande initiatieven waar nodig verbreedt en versneld. Met behulp van de Nationale Adaptatiestrategie nodigt het Rijk de provincies, gemeenten, waterschappen, het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en kennisinstellingen uit om bij te dragen aan de aanpak van de klimaatverandering.

Wat staat er in de Nationale Adaptatiestrategie?

De Nationale Adaptatiestrategie legt niet alleen uit welke aanpak we in Nederland hanteren met betrekking tot klimaatadaptatie, maar legt eerst uit in hoeverre Nederland te maken heeft met klimaatverandering en waarom het noodzakelijk is dat we in Nederland aan klimaatadaptatie doen. De Nationale Adaptatiestrategie brengt de effecten van klimaatverandering voor negen sectoren in beeld; water en ruimte, natuur, landbouw, tuinbouw en visserij, gezondheid, recreatie en toerisme, infrastructuur (weg, spoor, water en ook luchtvaart), energie, IT en telecom & veiligheid.

Urgente risico’s

De Nationale Adaptatiestrategie heeft zes risico’s als ‘meest urgent’ aangewezen. Dit zijn;

1. Meer hittestress bij mensen door extreem weer. Meer zieken, ziekenhuisopnamen, sterfgevallen en een verminderde arbeidsprestatie/toename van arbeidsverzuim.
2. Vaker uitval van delen van vitale en kwetsbare functies door extreem weer. Denk hierbij aan energie, telecom, IT-voorzieningen en hoofdinfrastructuur.
3. Frequentere oogstschade en andere schade in de land- en tuinbouw door extreem weer, zoals storm, hagel en regen. Voorbeelden zijn verminderde gewasopbrengsten en/of kwaliteitsverlies van de gewassen. Ook zullen productiemiddelen zoals stallen en kassen meer schade ondervinden door blikseminslag, hagel en storm.
4. Verschuiving van klimaatzones waardoor een deel van de flora en fauna onvoldoende kan meebewegen met het verschuivende klimaat. Inheemse soorten zullen uit Nederland verdwijnen, en nieuwe soorten bereiken het land. Dit zorgt niet alleen voor problemen voor de inheemse biodiversiteit, maar ook voor de economie, de volksgezondheid en de diergezondheid. Dit komt doordat nieuwe soorten, zoals de tijgermug en eikenprocessierups, vaker voorkomen in Nederland en overlast veroorzaken.
5. Gezondheidsverlies, arbeidsverlies en kosten door een mogelijke toename van infecties en allergieën zoals hooikoorts of andere luchtwegklachten.
6. Cumulatieve effecten waarbij de uitval in één sector of op één locatie gevolgen heeft voor andere sectoren en/of andere locaties.

Positieve effecten klimaatverandering

Naast de negatieve effecten van klimaatverandering in Nederland, komen ook de positieve effecten er in voor. Hierbij valt te denken aan de Nederlandse landbouw, waarbij de opwarming gunstig kan uitpakken voor de productie van sommige gewassen. Dit zou eventueel zelfs de concurrentiepositie van de Nederlandse landbouw kunnen verbeteren. Ook is er een grote kans dat het toerisme in Nederland toeneemt, omdat het Nederlandse weer aantrekkelijker wordt. Daarnaast neemt het aantal zieken en sterfgevallen door de koude winters af, en zullen de zachtere winters zorgen voor een lager energieverbruik in bedrijfspanden, kassen en woningen.

De klimaatverandering zorgt echter ook voor uitdagingen, natuurlijk staan ook deze in de Nationale Adaptatiestrategie. Ook staat de aanpak van de klimaatadaptatie uitgelegd in de Nationale Adaptatiestrategie, evenals hoe dit in de praktijk in zijn werk gaat.

Koers

In de Nationale Adaptatiestrategie staat uitgelegd dat het Rijk zes zaken initieert, om zo de juiste koers in te zetten;

1. Het verhogen van het bewustzijn van de noodzaak van klimaatadaptatie. Door goede communicatie en informatievoorziening over ontwikkelingen in het beleid, wetenschap en maatschappij op het gebied van klimaatadaptatie zal het bewustzijn onder burgers en organisaties verhogen. Hierdoor zijn zij sneller geneigd om tot actie over te gaan.
2. Het stimuleren van het in de praktijk brengen van klimaatadaptatie. Bij klimaatadaptatie is het noodzakelijk dat er samenwerking plaatsvindt tussen verschillende beleidsterreinen, omdat dezelfde effecten verschillende terreinen kunnen raken. Daarnaast kunnen oplossingen meerdere doelen dienen. Het Rijk stimuleert deze samenwerking door middelen beschikbaar te stellen voor het maken van probleemanalyses en het ontwikkelen van oplossingen.
3. Het benutten en uitbouwen van de kennisbasis. Nederland heeft al veel geïnvesteerd in onderzoek naar de gevolgen van klimaatverandering. Het is noodzakelijk dat deze kennis waar nodig uitgebreid wordt. Daarnaast moet het kennisniveau op peil worden gehouden. Ook is het van groot belang dat bij de huidige kennis de vertaalslag naar de praktijk wordt gemaakt.
4. Het adresseren van urgente klimaatrisico’s. Het Rijk doet dit door samen met andere overheden, kennisinstellingen, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties onderzoek te doen, beleid op te stellen en concrete maatregelen te nemen.
5. Het verankeren van klimaatadaptatie in beleid en wet- en regelgeving. Klimaatadaptatie heeft veel raakvlakken met de bestaande wetten, regelgeving en beleid. Door klimaatadaptatie meer te verankeren in beleid en wet- en regelgeving zal er meer gedaan worden aan klimaatadaptatie.
6. Monitoring van de voortgang en effectiviteit van het adaptatiebeleid. Om de effectiviteit van het adaptatiebeleid vast te stellen, moet eerst vastgesteld worden wanneer het adaptatiebeleid voldoende effect heeft (gehad). Daarnaast is het noodzakelijk om de voortgang te blijven evalueren, om eventuele nieuwe vraagstukken op tijd aan te kunnen pakken.

Wat betekent dit voor inwoners, ondernemingen en overheden?

In 2018 is het Uitvoeringsprogramma van de Nationale Adaptatiestrategie opgesteld. Het doel van het Uitvoeringsprogramma van de Nationale Adaptatiestrategie is om klimaatadaptatie onderdeel te laten maken van beleid, beleidsuitvoering en relevante activiteiten van overheden, maatschappelijke organisaties, inwoners en bedrijven. Dit werd ook al gedaan in de Nationale Adaptatiestrategie. Het Uitvoeringsprogramma van de Nationale Adaptatiestrategie zorgt er echter voor dat de partijen die niet, of te weinig, in beeld waren bewust te laten worden en te betrekken in het proces.

Met behulp van het Uitvoeringsprogramma van de Nationale Adaptatiestrategie is het programmateam van de Nationale Adaptatiestrategie met verschillende partijen in gesprek gegaan. Zo zijn de urgente klimaatrisico’s beter onderzocht, van beleid te voorzien en aan te pakken. Dit heeft geleid tot meerdere samenwerkingsverbanden, onder andere met de ruimtelijke ordening, landbouw, verzekeraars en partijen in de bouw. In 2020 wordt duidelijk wie welke verantwoordelijkheid heeft en/of op zich neemt voor de zes urgente risico’s.

Nationaal Perspectief Klimaatadaptatie

Vraagstukken als klimaatverandering en klimaatadaptatie zijn niet zomaar opgelost. Met het rapport Nationaal Perspectief Klimaatadaptatie blikte het Programmateam Nationale Adaptatiestrategie in februari 2020 terug op wat er tot stand is gebracht. Dit rapport bevat handvatten voor eventuele nieuwe Nationale Adaptatiestrategieën, waarbij drie aandachtspunten belangrijk zijn:

1. Volledig inzetten op urgente risico’s en speerpunten, in het bijzonder op hitte, gebouwde omgeving en infrastructuur. Het blijft cruciaal om aan de urgente risico’s te werken. Daarom moeten deze urgente risico’s regelmatig beoordeeld worden, om zicht te houden op hoe het er met deze urgente risico’s voor staat.
2. Aansluiting vinden bij andere transities en maatschappelijke opgaven. Zoals eerder heeft klimaatadaptatie raakvlakken met veel andere maatschappelijke vraagstukken. De manier waarop klimaatadaptatie samenhangt met andere maatschappelijke vraagstukken moet concreet zijn.
3. Investeren in een langjarig kennis- en monitoringsysteem. Het ontwikkelen van nieuwe kennis is van groot belang, maar het is ook nodig om goede risico-assessments te maken die helpen om zicht te krijgen op de klimaatrisico’s en of en hoe deze te reduceren.

En nu?

Al met al kan gezegd worden dat Nederland druk bezig is met klimaatadaptatie. Er zijn zoveel verschillende gevolgen van klimaatverandering, dat het voor burgers, organisaties en bedrijven soms lastig is om keuzes te maken en prioriteiten te stellen. Documenten zoals de Nationale Adaptatiestrategie kunnen daarbij helpen. Doordat het Rijk het voortouw neemt, en laat zien waar men op dit moment het beste de focus op kan leggen (de zes urgente risico’s), is het mogelijk om de Nederlandse maatschappij op de beste manier te laten aanpassen aan de klimaatverandering. Het helpt om kansen te benutten, en dat is zeker nodig. We kunnen niet meer om klimaatverandering heen, en de gevolgen zijn al duidelijk zichtbaar. Het enige wat we nu nog kunnen doen is ons zo goed mogelijk aanpassen, de kansen te benutten, en er het beste van maken.