De effecten van klimaatverandering zijn al merkbaar: warmere zomers, extremere temperaturen, en problemen met droogte en wateroverlast. De overheid speelt een grote rol in hoe een land zich voorbereidt op klimaatverandering. Hierbij proberen overheden klimaatbestendig te zijn en te handelen. Maar wat betekent dit? En hoe zit dat met Nederlandse overheden?
Wanneer ben je een klimaatbestendige overheid?
Iets is klimaatbestendig als het zo is ingericht dat de effecten van klimaatverandering goed kunnen worden opvangen. Voor overheden betekent dit dat de effecten van klimaatverandering goed moeten worden onderzocht om zo te weten wat men kan verwachten. Daarnaast is het nodig dat een overheid de effecten van klimaatverandering ook effectief aanpakt; Wat werkt het beste? Waarmee kunnen we meerdere effecten van klimaatverandering tegelijk aanpakken?
Als laatste is het van groot belang dat een overheid niet afwacht tot het effect plaatsvindt, maar van tevoren al maatregelen neemt en hierin een proactieve houding aanneemt.
Duurzaamheid is hierbij ook van groot belang. Het heeft immers weinig zin als je als overheid focust op het omgaan met de effecten van klimaatverandering, maar de klimaatverandering niet probeert te beperken. Daarom is het noodzakelijk dat een klimaatbestendige overheid ook bezig is met duurzaamheid.
Waar moet je als klimaatbestendige overheid op focussen?
Klimaatverandering heeft effect op meerdere aspecten van de maatschappij: de openbare ruimte, economische kansen en de volksgezondheid. Veel overheden passen hun beleid daarop aan.
Allereerst is het natuurlijk van groot belang dat de openbare ruimte aangepast wordt, zodat deze klimaatbestendig is. Daarbij zijn duurzame oplossingen gewenst, om zo de impact op klimaatverandering zo klein mogelijk te houden. Twee goede voorbeelden van hoe overheden om kunnen gaan met het klimaatbestendig maken van de openbare ruimte zijn de programma’s Nationale Adaptatiestrategie en het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. Deze programma’s zijn opgesteld door het Rijk, om klimaatadaptatie te bevorderen. Hierbij wordt onder andere gekeken naar hoe de (bouw)regelgeving de klimaatbestendige inrichting van de openbare ruimte kan verbeteren, en hoe het Rijk voldoende ruimte voor maatwerk kan bieden voor specifieke omstandigheden en regionale verschillen.
Een aantal veelgebruikte oplossingen voor het klimaatbestendig maken van de openbare ruimte, zijn het aanleggen van wadi’s, daken bedekken met groen of water, versteende gebieden (zoals een marktplein) groener maken, en het aanleggen van opslagplaatsen voor water. Veel gemeenten maken daarom bijvoorbeeld rioleringsplannen en beleidsplannen over hoe gemeenten om moeten gaan met grond- en hemelwater en hoe de groenvoorziening uitgebreid kan worden.
Burgerparticipatie
Overheden zijn niet als enige verantwoordelijk voor een klimaatbestendig Nederland, ook inwoners en ondernemingen moeten hieraan hun steentje moeten bijdragen. Daarom maken verschillende gemeenten beleidsplannen met betrekking tot communicatie met burgers en ondernemingen, en burgerparticipatie met betrekking tot klimaatadaptatie en duurzaamheid. Zo proberen veel overheden ondernemers en inwoners aan te moedigen om zelf ook aan klimaatadaptatie te doen. Zo kunnen ook de op het oog kleine initiatieven al een grote bijdrage leveren. Een voorbeeld is het initiatief ‘nieuwe dag, nieuwe boom’ van de Gemeente Groningen. Hier kun je als inwoner een boom aanvragen die je in je voor- of achtertuin wil planten. Er zijn per jaar 365 bomen beschikbaar, wat best een flinke bijdrage met betrekking tot klimaatadaptatie, duurzaamheid en klimaatbestendigheid.
Daarnaast schakelen veel overheden de kennis van inwoners en organisaties in bij het zoeken van passende oplossingen. Dit zorgt er niet alleen voor dat aanpassingen in de openbare ruimte of in regelgeving op minder kritiek stuiten, maar ook dat inwoners en ondernemingen gemotiveerder worden om zelf ook mee te doen aan het creëren van een klimaatbestendig Nederland.
Zo kan het nuttig zijn om een etage van een parkeergarage van een bioscoop als opslagplaats voor overtollig water te gebruiken in tijden van hevige neerslag.
Daarnaast is het nuttig als overheden een beleid maken voor wat burgers moeten doen in situaties van extreme weersomstandigheden, die als gevolg van klimaatverandering vaker voor zullen komen. Zo heeft niet alleen het Rijk een hitteplan, maar hebben veel gemeenten ook een eigen hitteplan opgesteld. Door een dergelijk hitteplan worden minder mensen ziek, en komen minder mensen te overlijden als gevolg van aanhoudende hitte. Dit kan bijvoorbeeld door mensen op te roepen om op de kwetsbaren te letten, om goed te blijven drinken, en zoveel mogelijk binnen te blijven.
Praktische tips
Als klimaatbestendige overheid ben je afhankelijk van je budget, andere overheden, organisaties en de inwoners. Daarnaast is niet altijd alles mogelijk in de ruimte waar je als overheid invloed op hebt. Wil je een klimaatbestendige overheid zijn of worden? Deze vijf noties uit de cursus Klimaatbestendige Ruimtelijke Inrichting van Jessica van Grootveld kunnen daarbij helpen.
1. Dwing duurzaamheid af, anders gebeurt het niet.
Opdrachtgevers moeten eisen stellen vanuit de gedeelde ambitie, en beseffen dat het aanleggen en beheren van bijvoorbeeld een klimaatbestendige stad extra geld kan kosten. Laat verschillende afdelingen daarom met elkaar samenwerken, en werk aan integrale oplossingen.
2. Doe het samen.
Het merendeel van steden is in particulier bezit. Als overheid moet je dus samenwerken met marktpartijen en bewoners. Motiveer hen om steen te vervangen door groen met behulp van ondersteunende initiatieven.
3. Fuseer belangen en maak de taart groter.
In Nederland is gebrek aan ruimte, wat meervoudig ruimtegebruik noodzakelijk maakt. Meervoudig ruimtegebruik is echter ook zeer complex. Zoek daarom gezamenlijke voordelen op. Zo zal groen niet alleen de wateroverlast verminderen, maar verhoogt het ook de waarde van kantoren en woningen, en draagt het bij aan de sociale cohesie van een gebied. Hierbij loont het dus om samen te werken.
4. Maak optimaal gebruik van de beheercyclus.
Pak alle kansen om je gebied klimaatbestendig te maken door niet alleen te focussen op nieuwbouw maar ook op de bestaande bouw. Is er bijvoorbeeld groot onderhoud aan de riolering nodig? Hét moment om het gebied te herinrichten, en waterdoorlatende verharding en een verbeterd gescheiden rioolstelsel te implementeren.
5. Ga aan de slag met concrete maatregelen.
Maak zichtbaar dat je als overheid bezig bent om je gebied klimaatbestendig te maken. Dit soort maatregelen, zoals het aanleggen van wadi’s en groene daken, dragen niet alleen bij aan duurzame (her)ontwikkeling maar geven je gebied ook karakter en identiteit.
Naast deze tips van Jessica zijn er ook ander punten die overheden kunnen helpen. Zo moet je als overheid bewust zijn van wat je kunt aanpassen en wat je moet accepteren. Zo kan een deel van de oplossing voor extreme neerslag als gevolg van klimaatverandering zijn: accepteer dat er soms water op straat ligt. Het kost immers ontzettend veel geld om de openbare ruimte aan te passen aan extremen. Informeer inwoners daarover, en leg hen uit wat zij wel/niet moeten doen in zo’n situatie.
Daarnaast is het van groot belang om taken en opgaven niet af te wentelen op andere gebieden. Werk samen met andere overheden, en kom tot gezamenlijke oplossingen. Daarnaast is het nuttig om drie stappen te volgen: weten, willen en werken. Eerst wil je weten wat bijvoorbeeld de effecten van klimaatverandering zijn op de openbare ruimte van de gemeente Leeuwarden. Kijk vervolgens samen met ondernemingen, organisaties en inwoners naar wat je zou willen. Vervolgens werk je naar dit doel toe, en stel je de taakverdeling vast.
Als laatste is het van groot belang om bij oplossingen niet alleen klimaatbestendige oplossingen te gebruiken, maar ook de duurzame oplossingen. Bouw een nieuw kantoorpand bijvoorbeeld zo dat het bestand is tegen extreme weersomstandigheden, maar ook op een energiezuinige en duurzame manier. Zo voorkom je dat je met de klimaatbestendige plannen meewerkt aan klimaatverandering.
En hoe zit dat met de Nederlandse overheid?
Nederlandse overheden doen erg hun best om klimaatbestendig te zijn en handelen. De hierboven genoemde voorbeelden laten al zien dat het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen niet stil zitten. Toch moeten we niet alles van de Nederlandse overheden af laten hangen: ook jij kunt en moet je bijdrage leveren. Kijk wat er in jouw omgeving mogelijk is, of hoe jouw organisatie een bijdrage kan leveren. Jouw bijdrage maakt echt het verschil, want uiteindelijk blijft het van groot belang dat niet alleen overheden, maar ook ondernemingen, organisaties en inwoners hun steentje bijdragen aan een klimaatbestendig Nederland.